Een tijdje geleden alweer bezochten Claire en ik het bedrijf van Paul Gehring Lijsten in Amstelveen. Wij werden rondgeleid door Coen Meijers, één van de zakelijk partners. Het bedrijf is gespecialiseerd in het maken van nieuwe oude lijsten. De gereedschappen die bij de vervaardiging ervan gebruikt worden, zijn vrijwel dezelfde als vroeger. De enige machines die wij hebben zien staan, waren dan ook wel twee onmisbare: de verstekmachine en het koffiezetapparaat.
Coen Meijers laat ons eerst de houtopslag van het bedrijf zien. Hier staan de kant en klaar
geprofileerde planken van voornamelijk abachi en linden. "Dat zijn lekkere zachte houtsoorten
die perfect door de verstekmachine gesneden kunnen worden. Ze zetten niet uit en
krimpen nauwelijks," aldus Coen. Nadat hij ons de werking van de machine heeft
uitgelegd en laten zien, neemt hij ons mee naar de toonkamer, het zogenaamde stalenboek
van het bedrijf. De ruimte die we dan betreden wordt voor zeker de helft ingenomen door
tien- zoniet honderdtallen (oude) lijsten van verschillende vorm, grootte, materiaal etc.
Coen: "Ons eigenlijke werk begint hier. Allereerst zetten we het in te lijsten werk op de ezel
en zoeken er vervolgens de juiste lijst bij. De uitgekozen lijst wordt dan exact nagemaakt want
we hebben geen voorraad. Wat voor soort kunst hier voorbij komt? Van alles wel, je kunt het zo
gek niet bedenken. Van Picasso tot de aquarel van oma. Wij hebben een regel hier: dat bij elk
werk wel een passende lijst te vinden is. Daarbij geldt dat bij een werk van hoge kwaliteit
niet de lijst de aandacht moet trekken, en bij iets van een minder geweldig gehalte de lijst
het kan oppeppen. Het komt zo af en toe eens voor dat klanten hier een lijst uitzoeken, het
laten maken om hem vervolgens leeg aan de muur te hangen. Dan is de lijst het kunstwerk
geworden."
Hoe wordt je lijstenmaker? "De beginselen van het vak leer je op school maar de rest, het ambachtelijke, doe je op in de praktijk. Boeken bestaan er nauwelijks: zo'n vijftien zijn er bekend over de lijstenmakerij. Om bij te blijven en nieuwe technieken op te doen, gaan we regelmatig naar beurzen, veilingen en musea. Zo nu en dan kopen we er voor veel geld een oude lijst bij die dan dient als staal en studie-object."
Is de juiste lijst uitgezocht dan kan die gemaakt worden. Dat gebeurt in het naast de toonkamer gelegen atelier. De latten gaan door de verstekmachine en worden aan elkaar gelijmd. "De basislijst wordt eerst bestreken met een laag beenderlijm en één of meer krijtlagen. Hierop komen de ornamenten." Hoe die worden gemaakt, laat hij ook zien. "De ornamenten worden vervaardigd van pâte (spreek uit: paat), dat is een mengsel van kalk, beenderlijm en zijdepapier. De pâte wordt in siliconenmallen met de gewenste ornamentiek gedrukt. Als het droog is, wordt de binnenkant van het ornament een beetje verhit zodat de beenderlijm smelt en de pâte op de lijst kan worden gedrukt, waar het zich dan stevig vasthecht."
Wij proberen nog voorzichtig de precieze samenstelling van de pâte los te peuteren maar dat lukt ons jammer genoeg niet: het recept is een angstvallig goed bewaard bedrijfsgeheim. De lijst met ornamenten wordt vervolgens bewerkt met een boluslaag. Bolus is een mengsel van beenderlijm en fijne klei die rood, geel, bruin of zwart kan zijn (voor klassieke lijsten wordt meestal roodbruin genomen). Over de nog natte boluslaag komt een laag bladgoud. Dit wordt, als het goed vastzit, gepolijst met puimsteen: het goud krijgt zo een mooie hoogglans en hier en daar schijnt de (rode) ondergrond door.
"De lijst ziet er dan al aardig uit. Maar om hem nog echter oud uit te doen laten zien, beschadigen we hem een beetje. Niet zo uit de losse pols, nee, daar zijn beproefde methoden voor. Bijvoorbeeld door hem door te laten bijten met zoutzuur of door het aanbrengen van craquelé. Belangrijkste hierbij blijft dat de beschadiging logisch moet zijn, anders ziet het er al snel belachelijk uit." We hebben de resultaten gezien en die mochten er wezen: de nieuwe lijsten zijn niet van de oude te onderscheiden, slechts de echte lijstenmaker ziet het verschil.
Gevraagd naar de prijzen, antwoordt Coen Meijers: "Aan een lijst ter grootte van een A4-tje hangt een prijskaartje van rond de fl. 1500,-, maar afhankelijk van de gebruikte materialen kan dat oplopen. Er zijn lijsten bij die voor zo 'n fl. 10.000,- en zelfs meer van eigenaar kunnen verwisselen. Maar daar krijg je dan wel een stukje puur vakwerk voor met een levenslange garantie."