Spaanders 1Spaanders 2Spaanders 3Spaanders 4Spaanders 5Spaanders 6Spaanders 7Spaanders 8

Ambacht in model

door Erik Groenhout, docent vaktekenen

Is 'ambacht' de romantische activiteit op braderiëen waar in oude dracht geklede mensen iets doen uit vroeger tijden? Soms lijkt het alsof het ambacht klinisch dood is en nog slechts bestaat als decor op consumentenfeestjes. De vraag rijst in hoeverre het ambacht nog in leven is. Is ons begrip over ambacht fossiel?

Een jaar of vijf geleden heb ik met een groep studenten van het HMC getracht een model te ontwikkelen, waarin de eigenschappen en kwaliteiten van een ambachtsman/vrouw beschreven worden, en dat recht doet aan de inhoud die het ambacht door de eeuwen heen heeft gehad en deze lijn voortzet naar de 21e eeuw.
Het bleek eenvoudiger te beschrijven wat beslist nĂ­et bepalend is voor ambachtelijkheid, iedereen heeft daar een uitgesproken mening over. In een discussie ziet men vaker duidelijke ideëen hebben over wie géén ambachtsman is, dan heldere schetsen wie of wat dan wél een amchtsman is. Om het terrein af te bakenen, besloot de werkgroep zich in eerste instantie ook zo op te stellen:

De essentie van het ambacht ligt niet uitsluitend in de soort of de vaardigheid waarmee de handelingen worden verricht, en ook niet in het soort of de vorm van het gereedschap. Handelingen veranderen voortdurend en lopen gelijk op met de technologie. Bovendien kunnen handelingen heel eenzijdig en dom zijn. Toen de zaagmachine werd geïntroduceerd, was daarmee nog niet het ambacht afgeschaft. Men had eenvoudigweg een stuk gereedschap ontwikkeld dat relatief dom werk kon overnemen. Bovendien kon de machine het sneller en beter.
Als men een 'romantisch' idee van ambachtelijkheid aanhangt, elimineert het gebruik van elk mechanisch stuk gereedschap de ambachtelijke status, om maar te zwijgen van geautomatiseerd gereedschap. In feite had de schaaf hetzelfde gedaan met de dissel. Het soort gereedschap dat wordt gebruikt kan daarom nooit bepalend zijn voor de ambachtelijkheid. De bedrevenheid, tot op zekere hoogte, wel. Virtuositeit is geen voorwaarde. Vanuit het gereedschapsgebruik en de vaardigheid valt het ambacht niet te definiëren.

Wat door de eeuwen heen wel constant is gebleven, in tegenstelling tot het gereedschap en het materiaal, is de plaats van de ambachtsman in het proces van produktidee naar eindresultaat. De ambachtsman heeft de kennis en vaardigheden om snel en kwalitatief van een idee tot een produkt te komen.

Van idee tot produkt

Het materiaal en het gereedschap zijn de objectieve (concrete, van de mens onafhankelijke) elementen in het produktieproces. De kennis van de materialen en gereedschappen en de vaardige omgang daarmee vormen de subjectieve (van de mens afhankelijke) elementen in het proces.
De materialen en gereedschappen evolueren door de ontwikkeling van de technologie. Noodgedwongen gaan de kennis en vaardigheden van de ambachtsman mee met de veranderingen. Meestal is de ambachtsman niet de initiator van technologische ontwikkelingen, maar is hij gedwongen deze te volgen. De zeer snelle ontwikkelingen binnen de automatisering illustreren dit heel duidelijk. Wie niet meegaat, blijft jammerlijk achter en wordt relatief waardeloos voor het arbeidsproces. Als de kennis van de ambachtsman mee ontwikkelt, blijft zijn positie onveranderd, het proces sturend van idee naar produkt.

Definitie

Als je zoekt naar een definitie van alle tijden, zou zij op basis van het voorgaande als volgt moeten luiden:

Een ambachtsman/vrouw is in staat is om een produktidee via de snelste route om te vormen tot een kwalitatief goed produkt.

Iemand die slechts een gedeelte van de handelingen beheerst en geen overzicht heeft, is geen ambachtsman. De ambachtsman stuurt het proces en is overal inzetbaar, ook als hij niet de formele leiding heeft. De soorten produkten, materialen en gereedschappen doen er in wezen niet toe. De veelzijdigheid in kennis, aardigheden en inzetbaarheid zijn elementaire kenmerken van het ambacht.
De schaal waarop de produktie plaatsvindt, kan er wel toe doen. De logistieke problemen zijn bij industriele produktie dermate complex dat er op elk niveau specialisten nodig zijn. Een industrieel proces is niet door een persoon te beheersen, en daarin onderscheidt het zich van een ambachtelijk proces.
Het produktidee kan door de ambachtsman zijn ontwikkeld, maar dat is geen voorwaarde. De vertaling van een idee naar een bruikbaar produkt is wel van groot belang. De ambachtsman die ook het idee levert en ontwikkelt, is niet vollediger, maar voegt een vaardigheid toe. En dat is een ander onderwerp.



Don't ask what you are, ask what you do.
(Stella Adler)